Do jakich motywów może przydać się znajomość „Antygony” Sofoklesa? Jakie konteksty można wykorzystać do tych motywów?

Motyw władcy i władzy

Kreon – władca tragiczny, który uważa, że może ustanawiać prawa, nie licząc się z innymi. Władza stanowi dla niego wartość najwyższą i nie cofnie się przed niczym. Ustanawiając swoje prawo – zakaz pogrzebania Polinejkesa, którego uznał za zdrajcę – sprzeciwił się prawu boskiemu, które nakazywało grzebać zmarłych. Jego upór przyczyni się do śmierci wielu osób: Antygony (narzeczonej syna), Hajmona (syna) i Eurydyki (żony).

Kontekst literacki: „Makbet”, „Hamlet” W. Szekspira, „Dziady” cz. III Adama Mickiewicza, „Kordian” Juliusza Słowackiego, „Chłopi” Władysława Reymonta, „Inny świat” Gustawa Herlinga Grudzińskiego.

Kobieta

• Antygona – młoda kobieta, która miała odwagę przeciwstawić się woli króla i pochowała zmarłego brata. Za swój czyn zostaje okrutnie ukarana – zamurowana żywcem. Żali się, że jest jeszcze młoda, że nie zaznała macierzyństwa, niemniej jednak nie żałuje tego, co zrobiła. Jest wierna swoim zasadom.
  • Ismena – siostra Antygony – kobieta słaba, która boi przeciwstawić się woli króla. Namawiana przez Antygonę do pochowania brata, odmawia jej pomocy. Nie chce narażać się na gniew Kreona. Tłumaczy, że jest tylko słabą kobietą i nie do niej należy podejmowanie decyzji. Ma bardzo słaby charakter.

Kontekst literacki: „Makbet” W. Szekspira, „Lalka” Bolesława Prusa, „Chłopi” W. Reymonta, „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa

Inny kontekst: „Dama z łasiczką”, „Mona Lisa” (kontekst kulturowy – malarski)

Konflikt tragiczny

Konflikt tragiczny – konflikt dwóch równorzędnych racji. W przypadku „Antygony” jest to konflikt między prawem boskim a ludzkim, między sercem a rozumem oraz między jednostką a społeczeństwem (państwem). Starcie między tymi racjami reprezentowanymi przez Kreona i tytułową Antygonę stanowi oś całego dramatu.

Kontekst literacki: „Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza

Sacrum i profanum

Sacrum i profanum – sfera sacrum odnosi się do spraw boskich, uważanych za święte, a profanum do ludzkich, związanych z ludzką egzystencją.

Kontekst literacki: „Karuzela z Madonnami” Mirona Białoszewskiego

Inny kontekst: „Miłość święta i miłość pogańska” Tycjan – kontekst kulturowy – malarski)

Rozum i serce

Rozum i serce – czym kierować się w życiu? Antygona kieruje się sercem, Kreon rozumem. Nie da się określić, co jest lepsze.

Kontekst literacki:: Mit o Prometeuszu z „Mitologii Jana Parandowskiego, „Dziady” cz. IV A. Mickiewicza (serce), „Opowieść wigilijna” Charlesa Dickensa, „Balladyna” Juliusza Słowackiego (rozum)

Miłość

Motyw miłości – miłość jako motor ludzkiego działania (Antygona przeciwstawia się rozkazom Kreona i decyduje się pochować brata w imię miłości do niego. Hajmon nie może żyć bez ukochanej (Antygony) i też popełnia samobójstwo.

Kontekst literacki: mit o Demeter i Korze, „Dzieje Tristana i Izoldy”, „Lalka” B. Prusa, „Chłopi” W. Reymonta”, „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego

Inny kontekst: „Znachor” (kontekst filmowy)

Cierpienie

Motyw cierpienia – cierpią w zasadzie wszyscy bohaterowie dramatu: Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon i Eurydyka.

Kontekst literacki: „Dziady” cz. II, IV i III A. Mickiewicza, „Kordian” J. Słowackiego, opowiadania Borowskiego, „Inny świat” G. H. Grudzińskiego, „Zdążyć przed Panem Bogiem” H. Krall

Inny kontekst: Grupa Laookona (kontekst kulturowy – rzeźba)

Samobójstwo

Motyw samobójstwa – samobójstwo popełnia Antygona (powiesiła się), Hajmon (i Eurydyka (przebijają się sztyletem). Jest to akt desperacji, forma buntu wobec tego, co nieuniknione

Kontekst literacki: „Romeo i Julia” W. Szekspira, „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego, „Lalka” B. Prusa, „Zdążyć przed Panem Bogiem” H. Krall

Inny kontekst: „Sala samobójców” – kontekst filmowy)

Śmierć

Motyw śmierci – śmierć samobójcza (Antygona, Hajmon, Eurydyka); śmierć poniesiona w wyniku bratobójczej walki (Polinejkes i Eteokles).

Kontekst literacki: „Biblia”, „Pieśni o Rolandzie”, „Dziady” cz. III A. Mickiewicza, „Chłopi” W. Reymonta, „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego, opowiadania Tadeusza Borowskiego, „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall

Inny kontekst: II wojna światowa – warszawskie getto (kontekst historyczny)

Fatum (przeznaczenie)

Motyw przeznaczenia (fatum) – starożytni Grecy wierzyli, że ich życiem rządzi przeznaczenie (fatum), od którego nie ma ucieczki. Przykładem są choćby losy Edypa, który chciał uniknąć spełnienia się przepowiedni, ale i tak to mu się nie udało.

Kontekst literacki: „Król Edyp” Sofoklesa, „Rok 1984” George’a Orwella